Portada | Nosotros | Enlaces | | ||||||||||||||||
SeccionesNoticiasAntecedentes Comunidades Campañas Indoamérica Cultura Libros Ñuke Mapu Documentos de Trabajo Sobre Opinión Biblioteca ArchivosArchivo 1997-2009 |
2013-10-02 | Campañas | MapucheKom che ñi kimaelComunidad de Historia Mapuche ante el Fondo de Investigación Avanzada en Ãreas Prioritarias (FONDAP)Fey ñi zewmagen ti Centro Interdisciplinario de Estudios Interculturales e IndÃgenas kujiñmanielu Fondo de Investigación Avanzada en Ãreas Prioritarias (FONDAP) de la Comisión Nacional de Investigación CientÃfica y Tecnológica (CONICYT) gelu Chile mapu mew, ti pu che wirintukuyelu ñi üy zoy naüqtu feypiyiñ:2. Fey tüfa chi zugu mew, ti chileno Estado eluyefiy ti pu wenutu üytuyeel chi pu Universidad meli waragka hogül peso, fey ta rume fenxen rag gey ñi konal ti chi inarumegeal pu mapuchekeche mogeleyelu petu fey tüfa chi Chile pigechi mapu mew. Iñchiñ ta müley iñ rüf rakizuamal chemu ka chumgechi ñi kejuntukuafel fey tüfa chi Centro, fey ñi ka kunutuafel fantepu amuleyechi wezake xokituwün zugu rag güneluwün mew, az mogen zugu mew, fey chi pu mapuchegeyelu egün ka fey ti chi Estado egün, kom ti pu chilenu, pu füxake kimeltuwe ruka unifersiza pigelu ka chew ñi inarumegepemum pu fijke xipa mapuchekeche (indÃgena pikeyeel), ka fey chumgechi ñi güneael fey ñi amulerpual ka newentuyerpual pu mapuche ñi kimün. 3. Zew kimnieyiñ fey ti inarumen zugu chumgechi ñi kejuntukuken ka chumgechi ñi newenpeken kake xipa kimün kutu küme amulniegen mew, fey ñi kaxütuafel wezake rakizuam pu mapuche ñi kayñentukunuafiel, kam ñi üjamafiel, kam ñi kuñijtun mew amulafiel kam re mogeltuam mew nieafiel pu che. Welu ka kimnieyiñ fey tüfa chi zugu ñi kakunuwafel rüf koneltunole pu mapuchekeche fey ti chi pu nieyelu zugu ragi ñi pu che mew, ka kom feychi pu che nieyelu pepiluwün fijke xipa azümeluwün mew ka igkañpeyekelu ñi pu az mapu che, amulyekelu kimün, newenmayekelu ka xemümtukunieyerpukelu pu mapuche ñi az mogen zugu. Fantepu ta weke rakizuam wefyey waj püle fey zew feypiyeygün fey ti kimün re unifersiza mew müten ñi wefkenun ka pepikagekey fij püle, chew ñi xawüken ta xokiñke che welukentu kejuwün mew ka femgechi wepümgekey ta kimün. Fey feyentunonmew famgechike kimün kom ti pu che wixampüramyenielu fey tüfa chi zugu pewfaluwüy ñi rüf azümnofiel ka ayinufiel fey chi zoy kümeke weke rakizuam fey ñi zoy küme amuafel kom feyta chi zugu. Ka femgechi ta pewfaluwüy ñi rüf küme amulewenun feyta tüfa chi chileno pu unifersiza ka fey ñi zew müñchünawün egün. 4. Ka rakizuameleyiñ mew chumgechi ñi elukütegen fenxen rag fey ta iñ inazayageael iñ pu mapuchekeche gen mogelewelu fey tüfa chi Chile mapu ka ñi eluyegel rumel feleyekechi pu che fey chi kuzaw mew, epe kom fey egün kontuyekelafiy mapucheke zugu, ka rüf zuammakelafiygün ta iñ zugu, ta iñ mogen ka kimüñmayelafiygün ñi fijke az mogen ti pu fijke mapucheke xokiñke che. Müley ta iñ pu kintual fey tüfa chi Chile mapu mew inarumegen mapucheke zugu müte geyekelay, ka femgechi ti pu ka xipa mojfeñke che inazayakeyelu feychi zugu tunten gelaygün. Feymew ta afmangey chumgechi ñi ayüzuamfel fijke unifersiza peyelu egün tunten rag ñi amulgeael fey tüfa chi zugu mew. Ka femgechi afmangey chumgechi fey chi CONI CYT wülküten ta rag fenxen pu unifersiza rüf küme yempüramyekenolu feyta chi xipa zugu rume, ka wirintukuyekenolu ka abüñma yeniepenolu famgechi küzaw. Fey mew tüfa chi zugu ta pegelnierpuy chumgechi ta iñ üpülentuniegerpun ta iñ pu mapucheke mojfüñchegen ka chumgechi ta ñi wew ragkawküleken fey chi pu wigka küzawyekelu mapucheke zugu mew, wünenkawküleyekelu fey ñi zoy kimün, kisutu piwkeygün. Kom feyta chi pu che re nentu kimünkeawkey ragi pu mapuchekeche mew, ka femgechi reyentukuyeawkefiygün kiñelketu pu mapuche fey ñi kejuatew fijke mapu mew müleyechi pu peñi ka pu lamgen apo günenkan mew. 5. Chumgechi iñ feypilerpun, kom fey tüfa chi zugu chew ñi az amulkunugen küme xokilafiyiñ, re fey chi pu rume amulniekelu müten zugu mew ka wentekonpukay, gelay weke rüpütulün zugu, ka fey ñi norümtugetual fey chi fijke güneluwün zugu kejuntukuafulu kom ti pu mapuchekechegeyelu mew. Rakintukuñmagelay fijke günen zew azkonküleyepalu faw chi az mapu mew, fey chi Convenio 169 xipalu Organización Internacional de Trabajo mew ka fey ti chi Declaración de los Derechos de los Pueblos IndÃgenas fey xipalu Organización de las Naciones Unidas ONU pigekelu mew; mür fey ti pu günen zew ta wülgey ñi fanepayal ta Gülu Mapu mew we wüla. Fey tüfa chi mageltukun ta amulnierpuy kiñe wünelkawün zugu, ka femgechi zew kuyfi apo günen wigka zugu zew rakizuamakeel kake pu rakizuampelu mew ka kakeñpüle mew, ka femgechi fey ti pu mapucheke che wixampüramnieyelu ñi igkañpewün; fey mew ta pewfaluwüy hotukawün zugu, kiñeke xipan mojfeñke che ñi zoy fanentuwün kom feyc hi zugu ka yompu amulniegerpuy chew ñi küzawtugeyepüm ta kimün. 6. Fey mew ta iñchiñ peyün fey tüfa chi zugu ñi weza amulniegen, chumgechi rakizuamgepejefule rume, güneluwün zugu mew, nor rakizuamün mew, rakizuamün mew,welu ta rumel üpülentiniegrpukey ta fijke xokiñkeche konyekelu, inarumeyekeyelu fey tüfa chi zugu ka fey ti pu mapuchekeche koneltuyekefulu ta zugu mew. Müley ta iñ kimelal ta zew kuyfi iñ pepikayekeel fijke xipa küzaw, zew eja konyepachi waragka ayja pataka xipantu ta amulyegeyey fijke inaramtun, ka wülyegey chumgechi ñi ayüfel kisu ñi mogen ta pu mapuchekeche, chumgechi ñi küme xokituwafel pu wigka ñi günewpeel ka ti pu fijke xipa mapucheke che, faw chi mapu mew, ka kake xipa mapu mew, ka femgechi kompüle mapu mew. Müleyey fenxenke rakizuam, küzaw, füxake küzaw, chew ñi kejuntukuyemum kimkeche, fijke xokiñche, inarumeyepelu zugu ka Mapuche küpanyegelu, Aymara küpanyegelu, Kechua küpanyegelu, Rapa Nui küpanyegelu, Kaweskar küpanyegelu, Yaqan küpanyegelu, Likan Antay küpanyegelu, zew pepikawküleyechi pu che. 7. Fey mew iñchiñ ta xüpünentuyemekefiyiñ kom feychi zugu chew ñi petu amulniegeyen günenkan, ka xipayelu feychi kuyfike wezake wigka rakizuam mew chew ñi üjamkagepemum ta kom pu che liüqgenoyelu, ka chew ñi fanentuñmageken ñi zugu re chi pu kake xipa mojfüñchegelu, kake mapu küpayelu, fey egün ta pu mapuche petu pepikawkülelay pikey ñi rakizuam egün, pu mapuche ta kimalay, topakelay pikeygün. Welu ayikeygün ti pu mapuche ñi mabükayafiel kiñe âchemkün cheâ reke, ñi rumel kejuntukuatew kisu ñi küzaw mew. Kom feyta chi zugu rumel üpülentuniefiy ta kom pu mapuchekeche, ka ti pu lof, pu rewekeche, fey chi küzaw ta âinarumenâ pigelu ka fey kom zew kom pepikaleyekey fey ñi ñizolküleam ti pu chaf xipa küpanchegeyelu. Welu ka femgechi ta pukintunieyefiyiñ pu ka xipa mojfüñ che fey ñi ayikenun famgechi zugu, fey müleyey faw Gülu Mapu, ka kake mapu mew fey egün ayikelay fey chi apo günenka zugu ñi amulgeken ragi pu mapuchekeche. Fey mew ta iñchiñ rüf maneluwkülefuyiñ ñi pepikageael kümeke zugu, fey ñi kümeke amuyeal kom fey chi inarumen zugu chew ñi amunuael ti günenkan, kimün zugu mew, femgechi xokintunieyiñ ta zugu. 8. Fey mew zuguñpiepefiyiñ ti Estado ka kom ñi pu xokiñ wemümpelu güneluwün fey chi inarumen zugu mew, fey mew konküley ti Consejo de Rectores ka ti CONICYT, fey ñi wülam feychi kom iñchiñ ta iñ rag welu chew ñi xafkazikonam kom iñ pu mapuchekeche gen inaniegejefule jemay ti fantepulepachi güneluwün, zew aztukukunupael ka wirintukukunuel ti chileno Estado. Fey müley ti Convenio 169 OIT ñi zewmael ka feyti chi Declaración de los Derechos de los Pueblos IndÃgenas fey xipalu Organización de las Naciones Unidas ONU pigekelu mew, fey jemay feypiley: wünelu mew ñi ramtuael kom ti pu mapuchekechegeyelu, fey fantepu zew jumumagey, mügeltugelay. Kom feyta chi zugu ta ragiñkonkülelay fey ta iñ ragiñtukugeafel kisu egün mew, kam feyti chi âdiscrimnación positivaâ pikefilu egün, fey may ta müley ñi femgeael mülechi güneluwün mew ñi zew azkülen ka iñ zew wewnieyel fantepu. Kom feyta chi zugu müley ñi yamgeael müley iñ rumekamekeñmagenoael. 9. Ka feychi zugu mew, newentumekeyiñ ñi müleal maneluwün zugu ka kom küme pegelniegeael fey chumgechi ñi amuael feyta chi zugu, chum kunugeael ti güneluwün inarumen zugu mew, ka chumgechi ñi zujigeael ti pu küzawtuyaealu fey ta chi zugu mew, fey ñi rüf nieael kimün, ka ñi konküleyael pu mapuchekeche kom feyta chi zugu mew, re ñi kazil kejuntukuyawnuael müten, feychi küzaw chew azkakakunumekeel pu wigka, liüq küpanke che. Kom feyta chi zugu ayiyiñ ñi rüf feleael, fey ñi küme xokituniewael ka ñi zoy iñ kimuwam ka ñi küme felerpueael ti pu mapuchekeche geyelu; ka fey müley ñi günezuamgeael zew kam amuleyelu feychi weke rakizuam chew ñi fanekonpuael kisu ñi rakizuam ta pu mapuchekecheyegelu, waj püle zew petu amuyey feychike rakizuam müley müten ñi azkonal fachi mapu püle ka fey. 10. Kom feychi zugu iñ wirintukumum, CONI CYT müley ñi zuguael, wiñol zugutual chumgelu ñi femgechi azkunun ta zugu, ka ñi jowal kom xokiñka zugu ñi pepikayel ti pu mapuchekeche ka fey ti chi pu mapuchekechegeyenolu fey ñi küme azkunugetuam feychi zugu. Kom zugu pu mapuchekechegeyealu müley wünelu mew ñi ramtunakümgeael egün, ka ñi pu xokiñkaleyel, lof mew, rewe mew, kam kake xipa xawünkülewkülejefule egün. Ka fey kom chi zugu müley ñi pepikageael epuñpületu mew, kiñeke ligar tuwüngechi che müten ñi ñizolküleael zugu mew ka kom günenieael ka günekaniael zugu, fey puwüy ñi afal, müley ñi azelkageael chumgechi iñ güxamkayal, eluzuguwal, pepikazuguael, fey kom xipayealu chem zugu mew ñi felen fantepu ti pu mapuchekeche mew, chem zugu ñi rüf ayiniel, zuamniel ta iñ pu mapuchekechegen. Rüf ta ayiniele feyta chi pu che ñi kejuntukuael ñi zoy kimuwam ta che ka ñi zoy küme felerpuael ta pu mapuchekechegeyelu, zuamnieyiñ iñ zoy küme elal ta zugu, re ti pu üytunke wigka ñi rumel fanelerpual müten ta azniegerpuwelayay famgechi zugu, ka ñi rumel ñizolkülenurpuael kake xipa mojfüñche chumgechi ñi femkunurpuetew ñi küpan, ka fey ti chi xokiñ chew ñi rumel küzawtuken egün, fey kisu egün müten ñi küme feleal, wew ragkawküleal pu mapuchekeche ñi üy mew, fey ñi übmehkawmekenuael rumel chaf ti pu unifersiza egün. Kom feyta chi fenxenke rag ñi elugeyel ti pu rumel nünierpukeyelu rag jowtukunieygün fey iñ chemkün che xokinietew mew, fey kisu egün ñi gam chumafiel ta pu mapucheechegeyelu, welu famentugeyelay kuyfike wezake rakizuam, ka kuyfike wezake az küzaw chew ñi wünenkawmekepel egün, ka kom feychi az zugu rumel am püchi kejuntukukelay rume ta iñ pu mapuchekechegen mew. Wallmapu, Walüng, 26 de Febrero 2013 Enrique Antileo Baeza antropólogo. MagÃster en Estudios Latinoamericanos. Comunidad de Historia Mapuche Susana Huenul Colicoy MagÃster en AntropologÃa Social. Comunidad de Historia Mapuche Héctor Nahuelpán Moreno Doctor en AntropologÃa. Comunidad de Historia Mapuche Luis Cárcamo-Huechante Doctor en Literatura Latinoamericana. Comunidad de Historia Mapuche Andrés Cuyul Soto MagÃster en Salud Pública y Doctorando en Salud Colectiva. Comunidad de Historia Mapuche Margarita Calfio Montalva MagÃster Género y Cultura. Comunidad de Historia Mapuche Maribel Mora Curriao Doctora en Estudios Americanos. Comunidad de Historia Mapuche Herson Huinca Piutrin historiador.MagÃster en Ciencias Sociales. Comunidad de Historia Mapuche Pablo Mariman Quemenado MagÃster en Historia. Comunidad de Historia Mapuche José Quidel Lincoleo MagÃster en AntropologÃa Social. Comunidad de Historia Mapuche Jimena Pichinao Huenchuleo MagÃster en AntropologÃa Social. Comunidad de Historia Mapuche Jaime Luis Huenún Villa poeta. Premio Pablo Neruda de PoesÃa 2003. Marcelo Mila dirigente de Comunidad Millalof de Victoria Gustavo Quilaqueo Bustos profesor y dirigente social mapuche Fernando Pairican MagÃster (c) en Historia de América. Universidad de Santiago de Chile. Sergio Caniuqueo Huircapan MagÃster Estudios Latinoamericanos. Comunidad de Historia Mapuche Karla Palma Millanao periodista. Doctorante Comunicaciones y Medios. Universidad de Illinois. Tatiana Painemal Tropa Asistente Social. Licenciada en Trabajo Social. estudiante de MagÃster en Educación con Mención en Gestión Escolar. René Eduardo Rapimán-MarÃn artista visual Natalia Molina Huenuqueo Licenciada en AntropologÃa Universidad Academia de Humanismo Cristiano Bernardo Colipán F. poeta. profesor de Historia y GeografÃa. estudiante de MaestrÃa en Estudios Latinoamericanos. UNAM. Jessica Pamela Sandoval Garcés profesora de Historia. Magister en PolÃtica y Gobierno Clorinda Cuminao Rojo antropóloga. Magister en Ciencias Sociales. Doctorante en AntropologÃa Social. Universidad Iberoamericana. México. DF Jose Millalen Paillal. profesor de Historia. Concejal de la comuna de Galvarino Isabel Cañet Caniulen contador público y auditor. Magister (c) en Sistemas de Gestión Integral de la Calidad. Universidad de la Frontera. Temuco. Ana Millaquen Cañolaf planificadora social. integrante directiva Partido Mapuche Wallmapuwen Pablo Millalen Lepin trabajador social. (e) Mg. Gerencia y PolÃticas Públicas. USACH Jakelin Curaqueo Mariano MagÃster en Educación Mención CurrÃculum y Comunidad Educativa Francisco Javier Nahuelpi Alvarez trabajador social. Licenciado en Trabajo Social. (e) Magister en AntropologÃa. UAHC Sergio Millamán ManrÃquez egresado de Derecho Universidad de ValparaÃso. miembro colectivo informativo Mapuexpress.net Alihuen Antileo Navarrete asesor jurÃdico. Director CEDES Centro de Estudios de Defensa y Seguridad Universidad ARCIS Felipe Curin egresado SociologÃa. Jorge Calbucura Licenciado en Historia y Doctor en SociologÃa. Professor Departamento de Servicio Social. Mid Sweden University. Ãstersund. Suecia. Jhoan Simona Mayo González Licenciada en Lengua y Literatura Hispánica de la Universidad de Chile. Héctor Mariano Mariano profesor de Lengua Mapuche. Equipo Kom kim mapudunguaiñ waria mew Karen Wenvl Gallegos Cantante. cuentacuentos y recopiladora Mapuche Betzabeth Lefiman Cheuque ingeniera ambiental Daniela Millaleo cantautora. profesora de Historia y Ciencias Sociales Carlos Felipe Lincopi Bruch estudiante de Derecho UAH. militante de Corriente Praxis Marjorie Huaiqui Hernández profesora. Carola Andrea Pinchulef Calfucura periodista. Máster (c) en Género y Desarrollo Graciela Cabral Q. profesora de Educación Básica. mención Intercultural Carolina Valeria Carillanca Carillanca profesora de Historia y GeografÃa Felipe Domingo Curivil Bravo investigador. profesor de Historia y Ciencias Sociales Elisa Loncon Antileo MagÃster en LingüÃstica. Mónica Ovando Lonconao profesora de Educación Musical Paulo Huirimilla poeta y profesor de Castellano José Velásquez Arce Profesor de Música. Máster en MusicologÃa Y educación musical. Universidad Autónoma de Barcelona Claudio Andrés Melillán Melillán Licenciado en AntropologÃa - Egresado de la Universidad Católica de Temuco Tomás Catepillán Tessi estudiante del Doctorado en Historia de El Colegio de México. Eliseo Cañulef MartÃnez escritor e investigador. miembro fundador del Instituto de Cultura Ciencia y TecnologÃa Mapuche Williche Margarita del Pilar Ortiz Caripán periodista. Licenciada en Estética. Maestra en Estudios Latinoamericanos (c) UNAM Rodrigo Levil Chicahual sociólogo. Comunidad de Historia Mapuche Sara Carrasco Chicahual profesora; Magister en Educacion U. Chile. Lof Gabriel Chicahual Eva Barriga U. periodista. Licenciada en Comunicación Social. Alvaro Marcelo Flores Quintupi diseñador industrial Jorge Aillapan abogado Cecilia Yaupe Antivil Educadora de Párvulos y profesora de Educación Básica Diego Huenchuleo Antimil Profesor de Estado y (C) MagÃster en Educación. Loreto Virginia Millalén Iturriaga artista visual. Asociación de Mujeres IndÃgena Ad llallin. Taller de Arte Textil Mapuche Ad llallin Francisco Caquilpan Lincuante presidente. Corporación de Desarrollo y Comunicaciones Mapuche Xeg Xeg Erwin Quintupill Poeta Ãimikafe. profesor de BiologÃa y QuÃmica. Profesor de Educación Básica. Licenciado en Educación Por Redacción | Fuente: Centro de Documentación Mapuche, Ñuke Mapu |
|
||||||||||||||